Aristoteles ve Metafizik

Bu içeriğimizde Aristoteles ‘in Metafizik kitabında hangi konular üzerinde durulduğundan bahsettikten sonra Aristoteles açısından Tanrı ve Zaman kavramlarına göz atacağız. Çok kapsamlı bir konu olmasına rağmen içeriklerimizin özelliğine uygun olarak; sizi sıkmadan, kısa, öz ve akıcı bir şekilde anlatarak sizlerde merak uyandırmaya çalıştık.

Metafizik. Aristoteles ‘in dudaklarının arasından muhtemelen hiç dökülmemiş bir kelime. Aristoteles’in kulaklarının hiç duymadığı bir kelime fakat çoğu kişiye göre günümüzde Aristoteles’in en önemli ve en çok bilinen eseri.

Metafizik – Aristoteles (Çeviren: Prof.Dr. Ahmet ARSLAN) | Aristoteles ve Metafizik

Metafizik

“Metafizik” yani eski Yunancada  “meta ta physika” fizikten önce ve sonra, fiziğin ötesi demek aslında yani bugün genel geçer anlamda bilinen metafizik kelimesinin anlamını birebir karşılamıyor.

Bugün bildiğimiz Metafizik kitabını bir araya getiren kişi Rodoslu Andronikos.

Rodoslu Andronikos’un düzenlemiş olduğu baskıda on dört adet kitap bulunur. Yukarıda da söylediğimiz gibi Aristoteles Metafizik terimini hiç kullanmamıştır. Günümüzde Metafizik’in içinde yer alan konuları tanımlamak veya isimlendermek için Aristoteles ilk felsefe ya da bilgelik terimini kullanıyordu.

Aristotelesçi bir pencereden bakarsak ve Metafizik ‘in aslında ilk felsefe ya da bilgelik olduğunu bilebiliriz. Peki, Aristoteles için ilk felsefe ya da bilgelik, ‘ne üstüne düşünmek’, ‘neyi incelemek demektir’ sorularını aklımıza gelir.

Aristoteles’in buna cevabını dört maddede özetlemek mümkündür.

• İlk Felsefe, bütün bilimlerin temelinde yer alan ilk ilkelere ve en yüksek nedenlere yönelir.
• Varlığı varlık olmak bakımından inceler
• İlk felsefe sadece evrensel olanla ilgilenmekle kalmaz aynı zamanda bütün varlıkların sebebi olan, diğer bütün varlıkların kendisinden dolayı olduğu ilksel varlık üzerine de düşünür. Bu düşünce Tanrı’ya ulaşır. Varlık olmak bakımından varlığı incelemek tözsel tanrıyı incelemek demektir.
• Doğadan sonra gelen şeyleri inceler.

Aristoteles için felsefenin temel sorusu töze ilişkin sorudur.

Aristoteles Metafizik ‘te uzun zaman önce sorulmuş ve şimdi de sorulan bir soru olan “Varlık Nedir?” sorusunun aslında “Töz olan nedir?” olarak sormuştur.

Aristoteles, Töz Nedir? sorusunun; hem töz anlamında özne olan ve hem de özü ifade eden şeyin bulunması ile gerçek anlamda yanıt bulacağını söyler. Bir şeyin töz olması için bu iki koşulu yerine getirmesi şarttır.

Aristoteles tabiki bu soruyla yetinmez ve yeni sorular sorar.

Maddeyi yüklemlemeler kabul etmesi açısından töz olarak tanımlamak mümkündür. Yüklemeleri üstüne alan tözlerin yani öznelerin ne olabileceğini sorar.

Geleneksel olarak bunlara öz demek mümkündür.

Soru: Öz Nedir?

Öz, ne ise o, olmuş olan şeydir.

Öz, doğası gereği olması gereken olmuş olan şeydir.

Öz, bir şeyi her ne ise o yapandır; bir şeye kimliğini veren şeydir.

Bir şeyin şu anki olduğu durumda olmasının veya bir şeyin bulunduğu duruma doğru gelişinin nedenlerini bilmek bizi o şeyin nedenine ulaşmamıza imkan verir. Bir şeyin özü, onun kendi doğasını gerçekleştirmesi bakımından o şeyin amacını oluşturur.

Bir şeyin özü, gerçekleşme potansiyeli olan şey değildir, halihazırda var olan, bireysel varlığın gerçekliğinin ifadesidir.

Aristoteles, kategoriler ve fizik’te kullandığı bazı temel kavramları, örneğin töz, tikel,tümel, form, madde, energia, entelecheia, kinesis, dunamis Metafizik’te derinlemesine inceler.

Aristoteles ve Metafizik Kavramı | Aristoteles

Metafizik ve Tanrı

Aristoteles’in felsefesini anlamak için bazı kilit kelimelerin anlamlarını iyi özümsemek zorundayız bunlardan ikisi dunamis ve energia/entelecheia.

Dunamis bir varlığın doğası gereği sahip olduğu içkin yeteneği, olanağı kapasiteyi ve “gücü” ifade eder.

Energia/entelecheia bir varlığın kendi yetkinliğini tanımlaması bakımından içkin bir etkinliği ifade eder; ve bu içkin etkinlik hiç kuşkusuz bireysel bir varlığın doğasında bağımsız olarak kavranamaz.

Dunamis ve energia/entelecheia kavramlarını iyi özümsemek iyi anlamak; Aristoteles ‘in teolojisini iyi anlamamızı sağlar zira bu kelimeler Aristoteles ‘in teolojisine geçişte bir köprü vazifesi görür.

Aslında İki Türlü Metafizik’ten Bahsedebiliriz

• Tanrıyı konu edinen özel Metafizik
• Varlığı genel olarak ela alan genel Metafizik

Aristoteles ‘e göra Tanrı hiç bir madde içermez.

Mutlak anlamda energia/entelecheia olan bir varlıktır. Asıl töz sayısal olarak birdir ve o benzersizdir. Bireysel anlamda insanlardan, köpeklerden, otlardan söz edilebilmesine karşın Tanrı tektir ve mutlak anlamda belli bir şeydir.

Tanrısal töz en noksansız, en etkin ve mutlak anlamda bölünemez olandır. Yani asıl töz dunamis olmaktan çok energia/entelecheia‘dır.

Aristoteles’e göre Tanrı salt akıldır (nous) ve mutlak anlamda energia‘dır. Bu yüzden onda hiçbir duyuma, gelişmeye ve maddiliğe yer yoktur.

Aristoteles tözsel özellikleri kendinde taşıyan bir tözün varlığını zorunlu bulur, çünkü o diğer bütün tözlerin var olmasının koşuludur. yani bütün tözleri var etme kudreti olan bir töz zorunludur.

Potansiyel olarak var olanın gerçekleşmesi kendisinde hiçbir potansiyellik bulunmayan mutlak anlamda energia olan bir varlığı gerektirir. Aksi durumda sonsuzca geriye giden bir yol çıkar önümüze bu bizi yokluğa doğru götürür ve yokluktan başlamak Aristoteles’e göre saçmadır.

Aristoteles, Platon ‘un aksine evrenin sonsuz olduğuna inanır. Onun tanrısı bu dünyaya müdahale eden her şeyi önceden bilen bir tanrı değildir. Ancak yadsınamayacak bir şey var ki; o da Aristoteles ‘in tanrıyı evrenin ilk nedeni olarak kabul etmesidir.

Aristoteles ve Platon – (Raffaello Sanzio – Atina Okulu (The School Of Athens) Eserinden) | Aristoteles ve Metafizik

İlginizi Çekebilir: Rönesans Dönemine Ait Bilmeniz Gereken Eserler

Aristoteles ilk hareket etterici ya da Tanrının kendi kendini düşündüğünü söyler. Tanrının düşüncesi düşünme üstüne bir düşünmedir.

En önemli sorulardan biri de İlk Hareket Ettirci yani ilk hareketin nedeni.

Metafizik ‘in XII. kitabında ilk neden ile ilgili mutlak anlamda energia olan, hiçbir madde içermeyip her türlü olumsallıktan arınık olan tanrısal töz olarak tanımlanır.

Hareketin ilk kaynağı olan varlık, yani kendisi başka hiçbir şey tarafından hareket ettirilemeyendir.

Aristoteles ve Zaman

İlk hareket ettiricinin varlığını gerekli kılan bir diğer şey ise zamandır.

Aristoteles’e göre, zaman hareket olmadan var olamaz. Çünkü hareket olmadan geçmiş ve gelecek olamaz.

Eğer hareket sonsuz ise onun sebebi olan şey de sonsuzdur. Özetle zamanı hareketten bağımsız düşünmek mümkün değildir.

Kaynak:

• Aristoteles: Yaşamı, Yapıtları ve Felsefesi – Prof. Dr. Hatice Nur ERKIZAN (Özne Dergisi Aristoteles Özel Sayısı)
• Metafizik – Çeviri Prof. Dr Ahmet Arslan – Divan Yayınları