Girit Minos Uygarlığı
Avrupa’nın ilk uygarlığı MÖ 2000-1900 yıllarında Tunç Çağı‘nda Girit ve Ege adalarında ortaya çıkmıştır. Bu uygarlık efsanevi, mitolojik kral Minos‘un adıyla anılır. Bu çağın isim babası arkeolojik kazıları yapan Arthur Evans ‘tır. Giritlilerin bu dönemde kendilerini ne olarak adlandırdıkları bilinmemektedir. Eski Mısır kaynaklarında Keftiu, Sami dillerindeki Kaftar ve Suriye’deki Mari kentinde bulunan yazıtlarda Kaptara olarak geçen bir yer adının Girit Adası‘na ait olduğunu sanılmaktadır. Girit Minos Uygarlığı ‘nın en parlak dönemini MÖ 2700 ile MÖ 1450 yılları arasında yaşamıştır.
Avrupa ‘nın İlk Uygarlığı: Girit Minos Uygarlığı
Efsanevi Kuruluş
Atinalı tarihçi Thukydides ‘e göre Minos denizlere ve adalara egemen olan bir uygarlıktır. Uzun yıllar boyunca Thukydides‘in Knossos kralı hakındaki efsaneleri tekrarladığı düşünülmüştür. Efsaneye göre Minos’un karısı kraliçe Pasiphae‘nin bir boğadan peydahladığı, Minotauros adı verilen boğa başlı canavarı beslemek için Knossos’a Atina’dan haraç olarak verilmek için 14 kız ve erkek çocuğu gönderilmiştir.
Ancak Arthur Evans’ın 1900 yılında Knosos’da kazılara başlamasından ve kalıntıların büyük kısmını ortaya çıkarmasından sonra Thukydides’in anlattıklarının bir efsaneden çok ötede olduğu ortaya çıkmıştır. Girit’te büyük bir uygarlık vardı ve bu uygarlığın Ege Denizi boyunca çok fazla sayıda şehri bulunmaktaydı.

Avrupa ‘nın İlk Uygarlığı: Girit Minos Uygarlığı (Kaynak: Alexander Jubran (Thank You!))
Girit Uygarlığı MÖ 3. binyıl başlarında ortaya çıkmıştır. MÖ 2000’de Knossos, Phaistos ve Mallia‘da ilk gelişmiş yapılar (ortasında avlu bulunan çok katlı yapılar) inşa edildiği anlaşılmıştır. Bu yapılarda Mısır ve Yakın Doğu’daki yapıların etkisi aşikardır. Bu yapılar bize Giritlilerin Mısır ve Yakın Doğu yönünde ticaret yaptıklarını göstermektedir. O tarihlerde Giritliler güneye ve doğuya doğru denize açılır, mücevher, şarap, tekstil ürünleri ve zeytinyağı karşılığında aldıkları fildişi ve diğer lüks ürünleri getirilerdi.
O dönemdeki Mısır kayıtlarında Giritlilerin Mısırlılara haraç verdiklerinden (ki bu konu tartışmalıdır) sık sık bahsedilir. Minos uygarlığı kendilerine has özelliklerle çok kısa bir süre içinde büyüyüp gelişmiştir.
En Belirgin Özellik
Barışçıl doğası ve muhtemelen kadınların uygarlık içerisindeki önemli rolü Minos toplumunu benzer uygarlıklardan ayırt eden en önemli faktörlerdir. Bu durum Giritlilerin tabi ki savunmasız oldukları anlamına gelmemekteydi. Kendilerini savunma açısından en çok donanmalarına güvenirlerdi.
Her ne kadar Minos toplumunda kadınların yeri farklı olsa da, krallığı kadınların yönettiğine dair fikirler muhtemelen yanlış yorumlardır. MÖ 1700 civarında yaşanan büyük bir deprem sonucu bir çok yapı yıkılmış fakat Minos toplumu MÖ 1700-1500 arası yani uygarlığı keşfeden kaşif Arthur Evans’ın deyimiyle Geç Minos döneminde hala hoş mücevherlerle canlı sanat eserleri yapılmaya devam etmiştir.
Yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır ki; Knossos’taki saray olarak adlandırabileceğimiz en büyük yapıda suyun aktığı banyolar ve aydınlık bacalar bulunmaktaydı.
Dört hatta beş kata kadar çıkabilen yapıların, alt kısımlarına inildikçe incelen, koyu kırmızı sütunları vardı. Bu binaların duvarlarına yapılmış olan resimlerin ana teması rahat ve huzurlu bir yaşamdır.
Bu resimlerde ana malzeme çiçekler, kuşlar, yunuslar tarafından çevrelenen, uzun ve gösterişli elbiseler giyen göğüsleri açık kadınlar ile temiz ve traşlı erkeklerdir. Bu resimlerde bir Boğa Kültünün yer aldığı çok açıktır. Çok sayıda resimde boğalar ve insanlar yan yana resmedilmiştir. Bu Boğa Kültünün Girit inanışının merkezinde olduğunun bir kanıtı sayılabilir. Bu durumun içeriğimizin başlarında belirttiğimiz mitolojik efsaneden kaynaklanıyor olması muhtemeldir. Bu resimlerde önemli bir diğer motif ise baltadır.
İlginizi Çekebilir: Sanat Tarihinde Semboller ve Alegoriler
Nüfusunun MÖ 1500 civarında 30.000 olduğu tahmin edilen Knossos, o çağda Akdeniz’in en büyük şehri olduğu tahmin edilmektedir.
Bununla birlikte Minos kültürü yalnızca Girit ile sınırlı değildir. Kiklad ve diğer ege adalarında da etkisini hissetmek mümkündür. Bu adalardan en zengini ve büyük olasılıkla bağımsız olanı Thera‘dır.
MÖ 1600’den sonra Minos kültürü anakaraya yayılmıştır. Bu kültürün ana karadaki etkisi o kadar üst düzeyde olmuştur ki Evans kendinde bir Minos imparatorluğundan bahsedecek cesareti bulmuştur. Buna abartılı bir düşünce demek yerinde olacaktır lakin buradaki yöneticiler yani Miken Yunanlıları bağımsızdı ve Minos uygarlığından etkilendikleri yadsınamaz bir gerçektir.
Girit Minos Uygarlığında Sanat
Minos sanatı ile ilgili araştırma yapan arkeologlar, tüm ögeleriyle özellikle de seramik yapımındaki gelişim dönemleri ile Minos tarih ve kültürünü dönemlere ayırabilmişlerdir.
Doğal şartlardan dolayı günümüze ulaşma olanağı olmayan tahta ve kumaş gibi ögelerin elde bulunmayışı nedeniyle dönemin sanatını ve sanat anlayışını öğrenebilmenin en önemli yolu Minos çömlekçiliği ve öne çıkan saray mimarisidir.
Girit saraylarının duvarlarına işlenmiş, genelde doğa manzaralarını betimleyen freskler, taş oymaları ve karışık biçimleri olan damgalar da bu dönemin sanatı ile ilgili başvurulabilecek birincil kaynaklardır.
Erken dönem Minos seramiklerinin genel özellikleri çizgisel kalıplara, spiral şekillerine, üçgenlere, eğik çizgilere, çarpı imgelerine, balıkçlıığı betimlerine vb. sahip olmasıdır.

Minos Uygarlığı’nın en öne çıkan kenti Knossos’da bir kazıda bulunan fresk: Bir boğanın üzerinden atlayarak dinî görevlerini yapan kişiler. Koyu tenli kişi erkek, beyazlar kadın. | Girit Minos Uygarlığı ve Sanat
Orta Minos dönemine bakıldığında bunların yanında, balık, kuş ve çiçek motifleri gibi doğada var olan varlıklar da yer almaya başlamıştır. Giderek daha çok yaygınlaşmaya başlayan bu betimler, geç Minos çağına gelindiğinde hâlâ en yaygın desenler durumundadır. Ancak bu dönemde desenlemede betimlenen nesnelerin sayısı çoğalmıştır.
Saray yapım yöntemlerinde Knossos ve çevresindeki yerlerde geometrik yalınlık ve doğal şekillerin baskınlığı egemendir. Duvarlar genelde tek renkli olarak boyanmıştır. Geç Minos döneminin sanat eserleri ile Miken sanatı arasında da büyük bir benzerlik görülmektedir.
İlginizi Çekebilir: Dünyanın En İyi 10 Sanat Galerisi
Thera Püskürmesi
Çok büyük bir yanardağ püskürmesi Thera‘yı mahvettiğinde, bu mutlu uygarlık gücünün zirvesindeydi. Bu yanardağ patlaması Girit de dahil olmak üzere adaları çok olumsuz etkilemiştir.
Thera şehrinin bir kısmı lavlar altında kalmış ve korunarak neredeyse Tunç Çağının Pompeii’si olmuştur. Bu yanardağ hareketinin tarihi tartışmalıdır. Jeologların iddia ettiği MÖ 1600 tarihi ile arkeologlara daha uygun gelen MÖ 1460 yılları arasında gerçekleştiği düşünülmektedir.
Knossos sarayı MÖ 1450 yılında yeniden inşa edildiğinde Yunanca konuşanlar tarafından doldurulmuştur. Sarayda bulunan Linear B kil tabletlerinde erken Yunancanın kullanıldı görülmüştür.

Knossos Sarayı, Girit | Girit Minos Uygarlığı
MÖ 1380 yılında sebebi tam olarak bilinmeyen bir yangın sarayın bir kez daha harap olmasına neden olmuştur. Bu tahribattan sonra saray bir daha yapılmamıştır. Bu da Minos kültüründe çok daha az görkemli olan Saray Sonrası Dönem diye adlandırılan dönemin başlangıcı olmuştur. Minos uygarlığı hemen ortadan kalkmamıştır zira Homeros Troya savaşına katılan gemiler arasından onların gemilerine de sayar.
MÖ 1110 yılında Poloponnesos ‘a saldıran Yunan istilacılar Girit’i de istila ederek Minos Uygarlığının sonunu getirmiştir.
Linear B
Linear B Girit’te gelişen yazının üçüncü biçimidir. İlki resim yazısı, ikinci hece yazısıdır (Linear A).
Linear B, Linear A ‘ya benzemekle birlikte Yunancaydı. Kraliyet kararnameleri, tarih ya da şiirlerden oluşmazdı. Koyun sürüleri. yağ kapları, atlar, mızraklar ve savaş arabaları kaydedilmiş olsa da o zaman Yunanlılar tarafından yönetilen bu yüksek uygarlığa sahip toplum hakkında çok değerli bilgiler vermektedir.
Kaynaklar:
- Antik Yunan- Nigel RODGERS (İş Bankası Yayınları)
- Dünya Sanat Tarihi – John FLAMING- Hugh HONOUR
- https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Minos_medeniyeti
- https://yat.home.blog/2019/12/23/knossos-sarayigirit/
- https://www.bbc.co.uk/programmes/b01292ts
- https://gohighbrow.com/minoan-civilization-2000-b-c-1450-b-c/