Platon ‘da Varlık ve İyi İdeası

Platon Felsefesini yakından incelemeye devam ediyoruz! Önceki içeriğimiz olan Platon’un Felsefi Görüşü ve Siyaset yazısının sonunda, popüler kültürden de biraz etkilenerek; içeriği heyecanlı bir yerde noktalayıp, sizlere bazı sorular sormuştuk. Şimdi ise Platon ‘da Varlık ‘ı bu soruların cevabında arayacağız.

Şeyleri şey yapan şey nedir?

Hiçbir zaman aynı durumda olmayan bir şeye nasıl olurda varlık bağlanabilir?

Platon ‘da Varlık

Bu sorular Platon’un sorduğu pek çok güzel sorudan sadece bazılarıdır.

Platon için physis (doğa) ruhla bir ve aynı ilkeye işaret eder. Peki ilke nedir diye bir soru akla gelebilir ki; eğer felsefenin hakkını vereceksek gelmelidir de.

Platon şöyle bir açıklama getirmektedir: İlke, özü gereği hiçbir şeyden meydana gelmeyen, yokluktan etkilenmeyen yani var ya da yok edilemeyen şeydir. İlke ‘nin hareket başlangıcı (devinimi) kendindendir.

Platon (D: MÖ 428/7 ya da 424/423 – Ö: MÖ 348/7) | Platon ‘da Varlık ve İyi İdeası

Başka hiçbir şeyden etkilenmez ve bu devinim daimdir. Bir şey kendi kendine devinebiliyorsa o şey ölümsüzdür. Fakat devinimi bir başka şeye borçluysa o şeyin devinimi sona erdiği anda, kendi yaşamı da son bulur. Ruhun başka şeylerin etkisiyle oluşmadığı ve ölümsüz olduğu bu yolla açıklanabilir.

Varlık Hareketli Midir? Yoksa Hareketsiz Midir? En Yüksek Cins Kavramı

Varlığın maddesel olduğunu savunanları “Toprağın Oğulları” diye tanımlayan Platon onun ruhla veya zihinle ilgili olduğunu ileri sürenleri ise “Kavramlara/İdealara Dost Olanlar” olarak tanımlar.

Bu irtibat, zihnin varlık tarafından etkiye maruz bırakıldığını ve varlığın zihin tarafından bilindiğini yani zihne maruz kaldığını gösterir.

Zihin eğer var ise; bir şekilde hareketli olması gerekmektedir. Bu durumda varlık bir midir yoksa çok mudur? sorusunun yönü değişir.

Varlık hareketli midir?

Parmenides ‘e göre varlık mutlak anlamda ‘hareketsiz’ dir.

Herakleitos ‘a göre varlık mutlak anlamda ‘hareketli’ dir.

Platon ‘a göre bir bakıma hareketli bir bakıma hareketsizdir.

Fakat bu fikirlerin hepsinin belirli zorlukları vardır. Varlığı mutlak hareketsiz olarak kabul etmemiz halinde cevaplamamız gereken soru: Varlık hareketsiz ise başka bir varlığa nasıl yüklem olabilir?

Varlık mutlak hareket olarak kabul edildiğinde ise ortaya çıkan problem her şeyin, her şeye yüklenebilir ya da aslında hiçbir şey hakkında hiçbir şey söylenemez olmasıdır.

Platon ‘un bu iki sorunu En Yüksek Cins kavramı ile çözmeye çalışır.

Platon’a göre en yüksek cins (Aristoteles ‘teki cins kavramıyla karıştırılmamalıdır.) Varlık ‘tır.

Bütün varlıklar varlıktan pay alırlar bu yüzden her şey vardır. Her şey ya hareketlilik ya da hareketsizlik içinde vardır. Bu bakımdan hareket ve sukuknette en yüksek cinstir.

Platon’a göre her şeyin kendinden varlık olmak için kendinden pay aldığı beş kaçınılmaz cins vardır.

• Varlık
• Hareket
• Sukunet
• Aynılık
• Başkalık

Bu durum içerisinde en yüksek cins Varlık ‘tır.  Bir şey varlık olmak için kesinlikle cins olan varlıktan pay alması gerekir.

Bu noktada yazının başlarında belirttiğimiz bir durumdan daha ayrıntılı bahsetmemiz gerekecektir. Platon’un idealar kuramı, değişmenin, çokluğun, yokluğun ve hareketin olduğu duygusal dünyaya bir değişmezlik, kalıcılık, birlik, varlık kazandırma ya da değişmez ve kalıcı olanın ne olduğunu belirlemek için ortaya konmuş bir kuramdır.

İlginizi Çekebilir: Platon ‘un Devlet (Politeia) Kitabının Detayları-1

Bilgiyi Nasıl Elde Ederiz?

Platon ‘da bilme söz konusu olduğunda temel her zaman idealardır.

Şeyleri ne ise, o olarak gösteren şey bilginin de temelidir.

Yargıda bulunmanın yani bu budur demenin ön şartı nesneyi genel kavramıyla düşünmektir.

Platon’un gerçek bilgi anlayışı doğrudan algılarla değil fakat algılar üzerinden düşünülme ile ulaşılan bir şeydir. Şöyle söylemek mümkündür; duyularla alınan izlenimlerin kedilerinde bilgi bulunmaz; fakat bu izlenimlerin üzerinde ki düşüncelerde bilgi vardır. Zira görünüşe göre varlığa ve gerçeğe bu alanda varılır; bundan ötesi ise imkansızdır. Yani görünen (fizik) dünyanın gerçek bilgisi algılar üzerinden düşünceyle mümkündür.

Platon |  Platon ‘da Varlık – Bilgiyi Nasıl Elde Ederiz?

Duyularımıza hitap eden, sürekli bir değişim içerisinde olan tikeller ve bu şeylerin kendilerinden pay aldığı idealar dünyası diye iki ayrı sahne kurulur. İdealar sürekli değişmekte olan şeylerin hakiki varlığını içeren, varolan metafizik kavramlardır.

Platon’un idealar kuramı, değişmenin, çokluğun, yokluğun ve hareketin olduğu duyusal dünyaya bir değişmezlik, kalıcılık, birlik, varlık kazandırma ya da değişmezin, kalıcı olanın ne olduğunu belirleme için ortaya konmuştur.

Varlık ile Oluş arasındaki ilişki, gerçeğin inançla olan ilişkisiyle aynıdır.

İdealar birer araçtır. Aslen varolanı kavramanın araçları. İdealar genel ve soyut kavramlara karşılık gelirler. Onlar sürekli olarak değişime maruz kalan tek tek şeylerin, değişmez ezeli-ebedi numune formlardır, gerçekten varolanlardır; hep vardırlar.

İnsani yetenekten beklenen; öncelikle birbirine geçmiş çokluğun tek bir idea altında birlik oluşturacak şekilde toplandığını ve ardından oluşan birliğin ustaca bir dokunuşla doğal olarak birleşen noktalarından çokluğa bölündüğünü keşfetmektir.

Platon bu iki ilkeyi uygulama yöntemine diyalektik metod uygulayan kişiye ise diyalektikçi olarak tanımlar.

Bir ve aynı şeyi hem tek hem de çok olarak görme, insanı gerçek varlığına yükseltir.

Duyulur dünyadakiler bir taraftan idealardan, diğer taraftan yokluktan pay aldıkları için, onlar hem var, hem de yok denecek türden olanlardır. Bu bakımdan duyulur dünya gerçekten varlığın değil, onun oluşunun sahasıdır.

Gerçekte var olanlar; şeylerin kendileri değil özleridir. Bu özler iyi ve güzeldir. İyilikleri ve güzellikleri kendilerindendir.

İdealar kendilerini doğada ilk örnekler olarak bulurlar, öteki şeyler bunlar gibi görünürler ve idealara benzerler.

Platon ‘da İyi İdeası

İdealar ancak düşünmeyle ya da akli bir görmeyle kavranabilen numuneler olarak, hem varlıklarını hem de özlerini ‘iyi‘ den alırlar. Bu yüzden iyi ‘yi tecrübe etmek çok önemlidir. Burada tecrübe kelimesi önemlidir çünkü Platon’un felsefeyi başlı başına bir tecrübi faaliyet olarak gördüğünü dikkate almalıyız.

İyi ‘nin tecrübesinin kavramsal düzeyde aktarımı hayli zordur.

Sonra, birçok şeyler görülür, kavranamaz idealar ise, kavranır görülmez. (Devlet 507c)

İyiyi tecrübe etmenin akılsal olanı aşan, bilginin ötesinde bir yönü söz konusudur. çünkü iyi, özün de ötesindedir. (Devlet 509b)

İlginizi Çekebilir: Platon ’un Devlet Eserindeki Yönetim Şekilleri

Varlığın ve bilginin ötesinde olan iyi ideası, rasyonel olarak ne ‘liği açıklanamayan fakat aynı zamanda Platoncu sistemin en önemli öğelerinden biridir.

Platon, diyaloglarında doğruluk ve bütün öteki değerlerin insanı ‘iyiye’ götürme şartıyla yararlı sayılabileceğini söyler. Onun en yüksek bilim olduğundan bahseder.

İyi ‘nin bir sebep olarak varlığı kaçınılmazdır fakat iyi nedir sorusunun cevabı bir o kadar çetrefillidir.

İyi denilen şeyin ne olduğu kesin olarak bilinemez, bunun bilnememesi de onun dışında ne kadar bilinirse bilinsin bir işe yaramamasına neden olur.

Kavranan dünyanın sınırında iyi ideası vardır. İnsan onu kolay kolay görmez. Görebilmek için de dünyada iyi ve güzel ne varsa, hepsinin ondan geldiğini anlamış olması gerekir. Görülen dünyada ışığı yaratan ve dağıtan o ‘dur. Kavranan dünyada da doğruluk ve kavrayış ondan gelir. İnsan ancak onu gördükten sonra iç ve dış hayatında bilgece davranabilir. (Devlet 517c)

Platon ‘a göre nasıl güneş, dünyadaki şeyleri görünür hale getiriyor onları dünya sahnesine çıkarıyorsa İyi ‘de bilinir olan şeylerin bilinir olmasını sağlayandır. Platon için ‘iyi‘ dış dünyayı anlaşılır kılmanın temelinde bir ilke olarak kaçınılmazdır.

Varlık iyidir fakat iyi, bir varlık değildir. Ondan daha güçlü daha parlak bir şeydir. (Devlet 509b)

İyi, varlığın ötesinde ve en gerçek olandır. İyiyi öğrenmek mümkün değildir ancak sezgisel olarak bilenebilir. Platon mektuplarında ‘ruha düşen kıvılcım aniden parlaması’ şeklinde bilinebilir olarak bahsetmiştir.

İyi, rasyonel düşüncenin ilkesidir fakat kendisi rasyonel olarak kavranamaz. Her şey onunla ne derecede ilişkili ise, o derecede önemlidir. Bu da iyinin dış dünyaya bir anlam ve amaç katması hususunda yarar sağlar. Varlık ‘ın insan tarafından anlaşılabilmesi için üç kavram öne çıkar.

• Demiurgos
• İdealar
• Khora